Malowidła Stanisława Samostrzelnika, kaplica Krzyża Świętego z rzeźbą Jezusa ukrzyżowanego czy bezcenna kolekcja inkubałów i starodruków. Zwiedzając Kraków warto wiedzieć, jakie skarby skrywa w sobie krakowski klasztor cystersów w Mogile.
Kolejnym krakowskim klasztorem, który obok dominikanów może poszczycić się 800-letnią historią, jest opactwo cystersów w Mogile. Klasztor przyciąga tłumy pielgrzymów jako miejsce kultu i modlitwy, a także dziedzictwa kulturowego i historycznego. Stanowi perłę architektury i sztuki sakralnej. Jakie skarby, tajemnice i opowieści skrywa to miejsce?
Mogiła to nazwa wsi, na której ziemiach od 1949 roku zaczęto wznosić Nową Hutę, która to z kolei od 1951 roku jest częścią Krakowa. Nazwa „Mogiła” związana jest z kopcem pradziejowym uchodzącym za legendarne miejsce pochówku księżniczki Wandy z podań Wincentego Kadłubka oraz Jana Długosza. To właśnie w okolicy tego pogańskiego kopca, biskup Iwo Odrowąż ufundował klasztor cysterski. Biskup, który był wybitnym mężem stanu i intelektualistą, chciał w ten sposób wzbogacić Kraków intelektualnie i duchowo. Cystersi uchodzili bowiem za mistyczną elitę, która wywarła znaczący wpływ na kształtowanie się życia monastycznego w chrześcijańskiej Europie.
Cystersi są zakonem, który wywodzi się od benedyktynów i należą do rodziny opactw opartych na regule św. Benedykta. Założycielem pierwszego z nich był św. Robert z Molesme (1027-1029 – 1111), który we francuskiej miejscowości Cîteaux założył zgromadzenie, pragnące jeszcze bardziej pogłębiać regułę św. Benedykta. W szczytowym okresie rozwoju, w Europie znajdowało się prawie 740 placówek tego zakonu.
Cystersi nazwali swoje podkrakowskie opactwo Clara Tumba, czyli Jasna Mogiła. W 1222 roku pierwsi zakonnicy przybyli na teren Małopolski do wsi Kacice, by trzy lata później osiedlić się na stałe w Mogile. Cystersom po dziś dzień przyświeca dewiza: ora et labora – módl się i pracuj. Do tego dochodzi także umiłowanie piękna i mądrości, co znajduje wyraz w dziełach sztuki sakralnej, architekturze oraz skarbach kultury materialnej i duchowej, zgromadzonych w opactwie.
W kościele przyklasztornym pw. Najświętszej Marii Panny i św. Wacława w Mogile na szczególną uwagę zasługuje kaplica Krzyża Świętego ze słynącym łaskami wizerunkiem Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Rzeźbę Pana Jezusa mogilskiego historycy sztuki datują od drugiej tercji XIV wieku do pierwszej połowy XV wieku. Wyrzeźbiona jest w drewnie z wiązu i polichromowana w tonacji naturalistycznej. Mierzy 192 cm. Posiada włosy i zarost wykonane z naturalnego włosia, co przez wieki było przedmiotem legend. Twarz okalają pozłacane promienie. Jest to wotum z 1665 roku, ofiarowane przez Stanisława Sengwicza z Krakowa w podzięce za uzdrowienie syna. Wizerunek otaczają inne, liczne wota, z których najstarsze pochodzą z XVII i XVIII wieku. Kaplicę Krzyża Świętego ufundował w 1650 roku Stefan Żółtowski w podziękowaniu za ocalenie życia w bitwie pod Cecorą.
Świadectwem żywej wiary i dziedzictwa duchowego jest odpust mogilski w święto Podwyższenia Krzyża Świętego 14 września celebrowany przez całą oktawę. Jest to uroczystość, która trwale zapisała się w polskiej kulturze. To w Mogile, obserwując m.in. sceny z odpustu, Wojciech Bogusławski (1757-1829) umieścił akcję pierwszej polskiej opery narodowej pt. Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Odpust inspirował także znanych polskich malarzy. W 1878 roku na płótnie uwiecznił go Konstanty Niemczykiewicz (1848-1917), zaś w latach 30. XX w., Alfons Karpiński (1875-1961).
Niebywałym skarbem kościoła i klasztoru są malowidła wykonane przez mnicha mogilskiego Stanisława Samostrzelnika (ok. 1480-1541), genialnego miniaturzystę, który był jednym z najwybitniejszych polskich artystów doby renesansu, tworzących w pierwszej połowie XVI wieku. W jego dorobku znajdują się m.in. Modlitewnik Królowej Bony z 1521 roku, przechowywany obecnie w Bibliotece Bodleiańskiej w Oksfordzie. Polichromie autorstwa Samostrzelnika w Mogile, znajdują się w prezbiterium, na krużgankach oraz w bibliotece gotyckiej, pokrytej freskami na polecenie opata Erazma Ciołka (1492-1546). Wnętrze biblioteki znajduje się wprawdzie za klauzurą i jest niedostępne dla zwiedzających, ale warto wiedzieć, że znajduje się w nim bezcenna kolekcja 247 inkunabułów i 2500 starodruków. Najstarsze księgi pochodzą z XV wieku. Znajdziemy wśród nich księgi Pisma Świętego, księgi liturgiczne, zbiory kazań i exemplów, statuty zakonne, traktaty teologiczne.
Freski Stanisława Samostrzelnika z prezbiterium pochodzą z 1538 roku i przedstawiają scenę Zwiastowania, świętą Weronikę oraz herby Odrowąż i Prawdzic. Na krużgankach na szczególną uwagę zasługuje przepiękny fresk „Ukrzyżowanie”, pochodzący prawdopodobnie również z 1538 roku. Zwraca uwagę jego subtelna kolorystyka, delikatny błękit nieba oraz lazur szaty Maryi, który kontrastuje z brązem krzyża i ugrowej szaty św. Jana. Malowidło emanuje tak charakterystycznym dla renesansowych przedstawień spokojem i dostojeństwem.
To ledwie przedsmak tego, co możemy zobaczyć zwiedzając opactwo cystersów w Mogile i czerpiąc z duchowości cysterskiej. W 2021 roku otwarto Muzeum Duchowości i Kultury Cystersów, które stało się miejscem prezentacji wielowiekowej spuścizny klasztoru, którego dzieje odcisnęły się nie tylko na dziedzictwie Krakowa, lecz także całej Polski i Europy.
Maria Wąchała-Skindzier
Źródło: DlaPolonii
USD 
AUD 
CAD 
NZD 
EUR 
GBP 
