Wszystko to prawda i tylko prawda, ale nie cała prawda

Na marginesie dyskusji o książce K. Janickiego „Pańszczyzna”.

Mam na myśli okropieństwa w omawianej książce, a także w książce Leszczyńskiego i w innych. Z powodu nadwerężonej pamięci nie mogę sobie przypomnieć i rozpoznać w wyszukiwarce innej wydanej niedawno książki o feudalizmie w Polsce, traktowanym całościowo. Trochę o nim wiem jako bądź co bądź historycznie kształcony.

Publikacje kipiące od oburzenia i pobudzające oburzenie, nawet powołujące się na sprawdzone fakty, to publicystyka. Potrzebna w naszym, żywiącym się mitami, społeczeństwie. Ale to nie jest historia, w której obowiązuje wyczerpanie źródeł. Przy czym żadna nauka nie buduje się na emocjach.

Nie próbuję robić wykładu o feudalizmie, bo to był bardzo skomplikowany system, zróżnicowany, zmieniający się. Z dzisiejszego punktu widzenia okropny. Okrucieństwa w tym systemie były zauważane i piętnowane na bieżąco, kiedy je popełniano, ale sam system był uważany za normalny i prawomocny. Podobnie jak niewolnictwo, patriarchat, wojny zaborcze i grabieżcze, palenie czarownic, tortury sądowe. Wszystko to były etapy i produkty cywilizacji, na które nie miały wpływu decyzje ludzi, w tym władców.

W jakim stopniu zatem prawomocne jest dzisiejsze nasze oburzenie? Na ludzi, którzy w tym, czy innym systemie urodzili się, żyli, funkcjonowali, nie znając żadnego innego?

A wybucha oburzenie zawsze wtedy i tam, kiedy jakiś etap cywilizacji dojrzewa do zmiany. Podobne oburzenie żywią również obrońcy mijającego etapu. I albo mamy krwawą rewolucję, rozprawę, wojnę domową – częściej – albo spór, dyskusję, walkę polityczną. Ostatnio częściej, ale nie wszędzie.

A tak na marginesie; czy nie za dużo zwalamy na kulturowy przekaz feudalizmu?

To, że czyjś przodek brał baty na gumnie, a przodek kogoś innego był ekonomem, lub pachciarzem to nie powinno być okolicznością łagodzącą. Dixi

Ernest Skalski

Źródło studioopinii.pl

---

Opis książki “Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa”

Czy polscy chłopi byli niewolnikami? Odpowiedź jest więcej niż oczywista. O niewolnictwie wspominali nie tylko obrońcy ludności wiejskiej, ale i obcokrajowcy oburzeni polskimi stosunkami. Tak zresztą określał kmieci każdy, kto mówił o nich: chłopi pańszczyźniani, a w domyśle: niewolnicy pańszczyźniani. Dlatego pojawia się też inne pytanie. Czy w oczach polskiej elity chłopi byli w ogóle ludźmi? O tej najliczniejszej i najważniejszej części społeczeństwa pisano: bydło, psy, chodzące rzeczy. 

Dziś nadal mówi się o rzekomym przywiązaniu chłopów do ziemi, ich poddaństwie i  dalece wyolbrzymionej krzywdzie. Kamil Janicki sprawnie rozprawia się z wizją sielankowej, dawnej polskiej wsi. Według niego radości prowincjonalnego życia były zarezerwowane tylko dla dziedzica i zarządcy jego majątku. Dla chłopów zostawała marna egzystencja bez perspektyw na przyszłość, a jedyną rzeczą, jaką mogli uczynić w takiej sytuacji, to po prostu zbiec.

“„Pańszczyzna” to nie tylko historia wielopokoleniowego ucisku naszych „chamskich” przodków. To przede wszystkim książka o tym, co z pańszczyźnianego dziedzictwa przetrwało w polskiej rzeczywistości do dzisiejszych czasów. Kubeł zimnej wody na rozpalone sarmackie głowy.” Radek Rak, zwycięzca Nagrody Literackiej NIKE w 2020 roku

„Warsztat historyka i walory pióra Kamila Janickiego dokumentuje jego ostatnie dzieło –„Pańszczyzna”, które udanie mieści się w nurcie historii ludowej. Opinie w niej zawarte jak zwykle u Janickiego są klarowne, wyraziste, odważne. Prowokują i otwierają pole do dyskusji. Autor nie ukrywa, po której stronie sporu historycznego się sytuuje a tym samym oczekuje, że czytelnik nie pozostanie obojętnym.” Prof. Andrzej Chwalba

„Pańszczyzna” to książka o wielowiekowej traumie i wstydzie. O tym, dlaczego zamiast rozpoznać się w swoim jestestwie i wziąć odpowiedzialność za swoją przeszłość, wolimy chować się, jak pisał Czesław Miłosz, w lamus pełen herbarzy, senników i pamiątek minionego czasu. Opisana tu historia jest bolesna, ale warto ją poznać.” Tomasz Targański tygodnik „Polityka”

„Znakomita książka Kamila Janickiego wielowymiarowo i przystępnie przedstawia los naszych chłopskich przodków. Ta wciągająca opowieść pozwala lepiej zrozumieć nie tylko przeszłość, ale też współczesną Polskę, nie pozostawia bowiem złudzeń, że jesteśmy społeczeństwem postniewolniczym i musimy mierzyć się z typowymi dla niego problemami.” Jan Sowa, autor książki “Fantomowe ciało króla”

Powyższy opis pochodzi od wydawcy.