Adam Wolff – żeglarz i historyk

W historii naszego kraju, szczególnie zaś Drugiej Rzeczypospolitej, nie brakowało ludzi, którzy potrafili z powodzeniem łączyć zdolności i zaangażowania z różnych dziedzin, nawet tych od siebie bardzo odległych. I to z ogromnymi sukcesami, nie tylko w skali krajowej, ale także światowej! Z pewnością to w znaczącej mierze właśnie takim jednostkom Polska międzywojenna zawdzięczała swój dynamiczny rozkwit. Grupą zasługującą tu na szczególną uwagę są naukowcy uprawiający z sukcesami różne sporty. Cykl o nich rozpoczynamy sylwetką profesora Adama Wolffa – historyka i aktywnego żeglarza.

Urodził się 14 sierpnia 1899 roku w Warszawie jako syn Gustawa i Marii z Romiszewskich. Naukę elementarną rozpoczął w domu rodzinnym. Następnie uczęszczał do Gimnazjum Konopczyńskiego i Gimnazjum Ziemi Mazowieckiej w Warszawie. Dał się poznać jako uczeń obdarzony doskonałą pamięcią – szybko uczył się zarówno różnych nazw, jak i języków obcych. Pewnego razu, kiedy nauczyciel francuskiego zadał uczniom przeczytanie noweli, a następnie jej streszczenie w wypowiedzi pisemnej, Adam Wolff wywołał ogólną konsternację, kiedy tekst zapamiętał tak dobrze, że podczas sprawdzianu odtworzył go słowo w słowo! Nauczyciel posądził go o ściąganie, nie mogąc uwierzyć, iż ma tak świetną pamięć…

Od 1917 roku studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Jednak przystąpienie do tworzącego się Wojska Polskiego w listopadzie następnego roku, wymusiło decyzję o przerwaniu toku studiów. Wolff, który już jako dwunastolatek został członkiem skautingu, służył w batalionie harcerskim, wcielonym po pewnym czasie do I Dywizji Legionów Polskich.

Jesienią 1921 roku, po uzyskaniu stopnia sierżanta, kontynuował naukę na Uniwersytecie Warszawskim. Jego ulubioną dziedziną do studiowania stała się paleografia a do odczytywania dawnych, rękopiśmiennych tekstów przystępował z niezwykłą pasją i oddaniem.

W 1921 roku Wolff był inicjatorem utworzenia „harcerskiego grona wodnego”, które w roku następnym dołączyło do sekcji sportów wodnych AZS Warszawa. Po kilku latach działalności sekcja przekształciła się w niezależny Yacht Klub AZS Warszawa.

Momentem przełomowym w rozwoju naukowo-badawczym Wolffa była praca nad chronologicznym spisem urzędników mazowieckich z końca okresu średniowiecza i początku doby odrodzenia. Dzięki realizacji swojej kilkuletniej pracy stał się wytrawnym znawcą zespołu źródeł mazowieckich. Jako naukowiec zaczął też przywiązywać ogromną wagę do materiałów źródłowych, marginalizując opracowania – w tym nawet dorobek wielu uznanych badaczy.

W okresie studenckim Adam Wolff uprawiał różne sporty; doskonale również tańczył. Jednak od 1925 roku poświęcił się jednak wyłącznie żeglarstwu, w której to dyscyplinie doszedł do bardzo znaczących osiągnięć. Największym z nich był jego udział w igrzyskach olimpijskich w 1928 roku w Amsterdamie.

W żeglarstwie reprezentowało nas wówczas dwóch zawodników, obok Wolfa nominację olimpijską otrzymał Władysław Krzyżanowski, startujący w barwach Wojskowego Yacht Klubu Warszawa. Przygotowania nie były niestety prowadzono starannie, co zaważyło na nieudanym starcie polskiej załogi.

Krzyżanowski wystąpił tylko w pierwszym wyścigu regat rozgrywanych na Zuider Zee. Zajął ostatnie miejsce w związku z czym kierownik i ówczesny prezes PZŻ Ludwik Szwykowski zadecydował, że zmieni go nasz drugi żeglarz.

Uczestnicy olimpijskich zmagań rywalizowali na jachtach jednoosobowych klasy „Dinghy-12 stóp”. Wolff popłynął w kolejnych trzech wyścigach, nie wypadł najlepiej, a w dodatku w drugim z nich miał wywrotkę przed startem… To ostatecznie pozbawiło Polaków szans na awans do finału. W końcowej klasyfikacji zajęli oni więc odległe 17 miejsce, wyprzedzając tylko trzy zespoły – Czechosłowacji, Austrii i Monako.

Z początkiem 1924 roku Adam Wolff rozpoczął pracę w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Kontynuował wówczas badania nad Mazowszem z perspektywy źródłoznawczej oraz ustrojowo-prawnej. Co ciekawe, mimo oczywistego dorobku, nie był wówczas jeszcze nawet magistrem. Nie zależało mu bowiem na zdobywaniu za wszelką cenę tytułów i stopni naukowych, ponad które przedkładał realną wiedzę i umiejętności. Magisterium uzyskał ostatecznie dopiero w 1936 roku, a doktoryzował się dwa lata później. Jak zastanawiała się Anna Borkiewicz-Celińska w szkicu dotyczącym profesora Wolffa: „Może też odegrał jakąś rolę fakt, że sposób w jaki dochodził do wiedzy historycznej, nosił – mimo uczęszczania na warsztaty i seminaria – pewne cechy samokształcenia warsztatowego w najbardziej pozytywnym tego słowa znaczeniu: uzupełniania wiedzy teoretycznej wszechstronną praktyką, jaką było stałe obcowanie ze źródłami. W zasadzie Kętrzyński, Inicjator, a następnie promotor pracy o Metryce Mazowieckiej, niewiele musiał pomagać swojemu uczniowi, który wówczas już wszechstronnie znał i rozumiał źródła mazowieckie”.

Jeszcze w 1937 roku w Krakowie ukazała się jego edycja źródłowa „Mazowieckich zapisków herbowych”, wydana przez Polską Akademię Umiejętności, . Pozycja ta zyskała bardzo pozytywne recenzje i została uznana za fundamentalne wydawnictwo heraldyczne. Zainteresowania staropolskim ustrojem i prawodawstwem zaowocowały opublikowaniem pracy pt; „Starszeństwo urzędów”.

Adam Wolff w Archiwum Głównym pracował łącznie przez trzydzieści lat. Kilka lat przed wojną jako stypendysta archiwalny praktykował u niego Aleksander Gieysztor. W czasie okupacji Wolff nie zaprzestał pracy w tej instytucji; przerwę wymusiła dopiero choroba, której nabawił się w 1943 roku.

Po upadku Powstania Warszawskiego Wolff znalazł się w Krakowie, gdzie został współpracownikiem Komisji Atlasu Historycznego Polski PAU. Po przeniesieniu się z powrotem do Warszawy, pracując w Instytucie Historycznym UW, w działalności dydaktycznej przede wszystkim koncentrował się na swojej ulubionej dziedzinie – paleografii, ale wykładał także archiwistykę i metodykę wydawniczą. Habilitację uzyskał w roku 1947.

Od maja 1954 roku, jako kierownik Zakładu Edytorskiego, podjął pracę w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Po dwóch miesiącach otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.

Adam Wolff zmarł 7 lutego 1984 roku. Został pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Ewangelickim w Warszawie.

Krzysztof Szujecki

 

 

Źródło: DlaPolonii