Leszek Wątróbski

Troki zapraszają… Do Trok, pierwszej stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, przyjechałem w końcu marca 2018 roku. Nie byłem tam już kilkanaście lat i wszystko wydawało mi się zupełnie inne niż przed laty. Zmiany widoczne były niemal w całym miasteczku, liczącym dziś, wraz z okolicznymi wioskami, około 9 tys. mieszkańców.

Troki znane są od XIII wieku. Okresowo pełniły nawet funkcję stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Położone są na Pojezierzu Wileńskim, na półwyspie pomiędzy jeziorami Galwe na północy, Tataryszki na zachodzie, Łuka na wschodzie i Giełusz na południu.

W roku 1409 Wielki Książę Witold ufundował tu kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP i św. Jana Ewangelisty. Monumentalny gotycki kościół, z czerwonej cegły, wybudowano prawdopodobnie w latach 20. i 30. XV w. Po rekonstrukcji w XVII w. i dobudowaniu wież w XVIII w. nabrał cech późnego baroku z elementami klasycyzmu. W okresie sowieckim była zaniedbana. W latach 2007 – 2008 poddano kościół pracom konserwatorskim. Pierwszy raz od XVIII w. zmieniono formę budowli. Kościół w Trokach nigdy nie został zamknięty ani wykorzystywany do innych celów niż sakralne. W Trokach były dawniej także klasztory: dominikanów i bernardynów. W dawnej celi klasztoru dominikanów, przy zamku, w której wcześniej znajdowała się kaplica, mieści się obecnie wystawa sztuki sakralnej. W mieście były też: cerkwie, meczet, synagoga i świątynia karaimska. W roku 1609 spalono meczet i synagogę.

Troki były zawsze miejscem, w którym mieszkali ludzie wielu narodów, wielu kultur i wielu wyznań. I odnosili się do siebie zawsze z wielkim szacunkiem. Jeden z największych obszarów w Trokach zajmowali Karaimi, którzy posiadali początkowo jednorodny religijny, narodowy, administracyjny status. Karaimi mieszkali tu od 1397 roku. Jak głosi legenda, osiedlił ich w Trokach książe Witold Wielki. Statut odrębności przyznał im dopiero król Kazimierz na podstawie przywileju z roku 1441.

Także troccy Tatarzy mieli jednorodny status w sensie religijnym i etnicznym, a tylko częściowo administracyjny. Według legendy, Tatarów również sprowadził tutaj Witold Wielki wraz z Karaimami, w tym samym czasie. Największą jednak i najbardziej złożoną część mieszkańców stanowili chrześcijanie. Dzielili się pod względem wyznania na katolików i prawosławnych, a pod względem etnicznym największą część stanowili Polacy, Litwini i Rosjanie. Pod względem zaś administracyjnym i terytorialnym byli największą jednostką: teren zajmowany przez katolików składał się z miasta lokowanego na prawie magdeburskim z kościołami: parafialnym i Bernardynów oraz zamkiem. W Trokach również znajdowała się spora społeczność świecka bojarów ruskich, których granice były nie stabilne.

Byli wreszcie Żydzi. Można przypuszczać, że w początkach swojej bytności w Trokach mogli zamieszkiwać w chrześcijańskiej części miasta, w której osiedleni byli i inni chrześcijanie oraz Tatarzy. Często też historycy w Trokach „znajdują” Żydów tylko w końcu XVIII wieku – na początku XIX wieku, dlatego nie jest łatwo ustalić wcześniejsze miejsce ich zamieszkania. Dopiero w roku 1935 teren zamieszkały przez Żydów zaznaczył, w sporządzonym przez siebie planie, Jan Jerzy Tochtermann. Zamieszkiwali oni centrum miasta, wokół znajdującej się tam synagogi.

* * * * *

Jubileusz 300-lecia koronacji obrazu Matki Bożej Trockiej.

W kwietniu 2017 roku Sejm Litwy ustanowił rok 2018 – rokiem jubileuszowym Matki Boskiej Trockiej, Patronki Litwy. Autorem tego projektu był poseł z ramienia Akcji Wyborczej Polaków na Litwie – Związku Chrześcijańskich Rodzin Jarosław Narkiewicz. Inicjatywa ogłoszenia roku 2018 Rokiem MB Trockiej, Patronki Litwy została zarejestrowana w Sejmie przez grupę 19 posłów, w tym z ramienia AWPL-ZChR: starostę tej frakcji Ritę Tamašunienė, Jarosława Narkiewicza, Michała Mackiewicza, Czesława Olszewskiego. Także wszyscy biskupi katoliccy Litwy podjęli uchwałę, aby rok 2018 poświęcić jubileuszowi 300-lecia koronacji MB Trockiej. Trockiemu kościołowi pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny przyznano status bazyliki. Jest to ósma tego typu świątynia na Litwie. Podczas ubiegłoroczniej mszy św. odpustowej wileński metropolita ks. abp Gintaras Grušas odczytał dekret papieski, na mocy którego kościół trocki ogłoszony został bazyliką. Od 3 września 2017 kościół w Trokach nosi oficjalną nazwę Bazyliki pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Trokach.

Dzięki pomocy pani Karoliny Narkiewicz, zastępcy dyrektora administracji samorządu rejonu trockiego, udało mi się spotkać proboszcza i dziekana dekanatu Troki – ks. Jonasa Varaneckasa. Przed 8 laty ks. kard. Audrys Baćkis mianował mnie tutaj, w tej historycznej świątyni, proboszczem – opowiadał mi w zakrystii bazyliki ks. J. Varaneckas. Wówczas to rozpocząłem swoją służbę duszpasterską w Trokach. I choć obecny jubileuszowy rok 2018, wyglądał z tamtej perspektywy daleko, zaczęliśmy tworzyć plany jego uroczystych obchodów. Wśród podstawowych celów znalazło się odrodzenie życia parafialnego i kultu pielgrzymkowego do naszego sanktuarium oraz czci Matki Bożej Trockiej.

Kolejnym zadaniem, jakie sobie wówczas postawiłem, było też dotarcie do wiernych naszej parafii, diecezji, Litwy i świata z informacją o Trokach i naszej Pani – Matce Bożej Trockiej.

Było mi jednocześnie trudno zrozumieć, dlaczego to miejsce, ta ziemia, przesiąknięta  wspaniałą historią i religijnością wielu narodów oraz kultem maryjnym została przez ludzi tak zapomniana? Potrzebna była odnowa, najpierw duchowa – od wewnątrz, potem wspólnotowa całej parafii.

Wtedy to rozpoczęliśmy spotkania z Pismem Świętym i Kursy Alfa będące jedną z metod ewangelizacji. Zdawaliśmy też sobie sprawę, że potrzebne nam jest duchowa przemiana i wzmocnienie. Dopiero wtedy, mając naładowane własne akumulatory, możemy iść do świata i dawać świadectwo innym.

Pamiętam, jak tu przyjechałem i poszedłem na pierwszy spacer pośród naszych jezior. Zastanawiałem się wówczas, gdzie mogę tu kupić jakąś pamiątkę – np. mały obrazek z wizerunkiem Matki Boskiej Trockiej? I ku mojemu zdziwieniu takiego miejsca nigdzie tu nie znalazłem. I to był dla mnie znak, że trzeba coś z tym brakiem zrobić.

Kolejnym znakiem było świadectwo moich przyjaciół, którzy zwiedzili cały świat wraz z największymi sanktuariami maryjnymi – m.in. w Fatimie, Lourdes, Częstochowę czy Guadalupie. Kiedy ich potem pytałem, czy widzieli i czy znają nasze sanktuarium w Trokach, oni spuszczali głowę z pokorą i po długiej chwili odpowiadali, że nie znają i prawie nic na jego temat nie wiedzą.

I to były te znaki, które mnie utwierdziły, że Matka Bożą Trocka, która jest patronką Litwy nie jest znana i szanowna powszechnie i nikt nie chce o niej rozmawiać – nawet nasi miejscowi parafianie. Zacząłem się wiec zastanawiać, co z tym fantem zrobić? Jakie działania podjąć, aby ludzie ponownie usłyszeli o Patronce Litwy – Matce Bożej Trockiej. I każdy w naszym mieście i goście, którzy będą odwiedzać Troki w przyszłości. Wówczas to zaczęliśmy też myśleć o pamiątkach i upominkach, które pozwoliłyby rozsławić nasz sanktuarium i nasze Troki. Chodziło nam wówczas o przygotowanie m.in. obrazków z Matką Bożą Trocką o różnym formacie. Zależało nam również, aby każdy, kto odwiedzi nasze sanktuarium, mógł się o nim czegoś dowiedzieć i coś o nim  przeczytać. Postanowiliśmy wiec przygotować mały informator. Postawiliśmy też kilka standów w mieście z podstawową informacją o naszym sanktuarium. Zaplanowaliśmy ponadto cały program jubileuszowych uroczystości związanych z 300 rocznicą koronacji ikony Matki Bożej Trockiej.

W taki sposób rozpoczęliśmy działania skierowane na zewnątrz. Ukazały się ciekawe teksty nt. tegorocznego roku jubileuszowego. Zorganizowaliśmy także, w grudniu 2017 roku, Kongres Mariologiczny, na którym wystąpili prelegenci z Litwy oraz Polski, niezmiernie cieszymy się, że był ks. prof. Celestyn Napiórkowski. Udział w konferencji wziął również arcybiskup metropolita wileński Gintaras Grušas. Parafia zakupiła także nowe dwa dzwony. A przed nami jeszcze wiele ciekawych wydarzeń. Czeka nas w Trokach zjazd wszystkich seminariów litewskich i bazylik, święto Matki Bożej Zielnej z uroczystą procesją ulicami miasta. Nie wspomnę już o głównych obchodach w dniu 4 września, ani o przygotowywanych publikacjach książkowych.

Korzystając z okazji, za Waszym pośrednictwem, chciałbym zaprosić do Trok i do naszego sanktuarium pielgrzymów z całego świata. Chcielibyśmy, aby wycieczki z Polski zatrzymywały się także w naszym sanktuarium, a nie ograniczały się do zwiedzenia zamku i zjedzenia posiłku w restauracji karaimskiej. Nasza świątynia jest otwarta od rana do wieczora. I każda grupa, w której jest ksiądz, możne u nas odprawić swoje nabożeństwo. Zapraszamy serdecznie!

* * * * *

O historii obrazu MB Trockiej i samym mieście rozmawialiśmy też z panią Karoliną Narkiewicz, zastępcą dyrektora administracji samorządu rejonu trockiego w jej biurze. Pani Karolina jest absolwentką Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Studiowała tam na Wydziale Historycznym, na kierunku — stosunki międzynarodowe. Jej specjalność — to wschodoznawstwo. Jestem Polką z dziada pradziada, typowym trockim autochtonem – powiedziała mi na wstępie naszej rozmowy. Tu się urodziłam i tu skończyłam szkołę średnią. Obroniłam w Poznaniu pracą magisterską nt. rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na Litwie. Rok studiowałam też na uniwersytecie w Helsinkach w Finlandii. Wcześniej pracowałam w Trokach w Centrum Informacji Turystycznej, a  następnie w Wydziale Kultury i Turystyki, obecnie zaś jako zastępca dyrektora administracji samorządu rejonu trockiego.

Utrzymujemy obecnie współpracę z ponad 20 miastami partnerskimi – w tym polskimi: Malborkiem, Giżyckiem czy Nowym Sączem. współpracujemy także z Ełkiem,  i Augustowem, innymi miastami. W najbliższym czasie podpiszemy wstępną umowę współpracy z Koszalinem. O współpracę z nami zabiega też Sochaczew. Troki odwiedza najwięcej turystów z Polski. Są też z Białorusi, Rosji i Niemiec.

Ten rok jest rokiem szczególnym, gdyż świętujemy 100-lecia niepodległości Litwy, Polski jak też innych państw. Dla nas zaś jest to rok szczególny, gdyż przed 300 laty cudowny obraz Matki Bożej Trockiej, Patronki Litwy, został ukoronowany koronami papieskimi,  była to druga po Matce Bożej Częstochowskiej koronacja wizerunku Maryi poza granicami Włoch. Na odwrocie obrazu, znajduje się informacja z początku XVIII w., że jest on darem dla wielkiego księcia Witolda od cesarza bizantyjskiego Emanuela II Paleologa z okazji chrztu Litwy. Zapisano tam też, że ikona ta zwana jest Zwycięską (Nikopeia), ponieważ pomogła cesarzowi Janowi Komnenowi przełamać perskie oblężenie i szczęśliwie powrócił do Konstantynopola. Obraz namalowano w XV w. w stylu gotyku. Na początku XVII w. dopasowano go do nowego ołtarza. Odcięto dolną część, tło ozdobiono w stylu renesansowym, a postać Maryi przemalowano nadając obrazowi cech bizantyjskich. Wizerunek reprezentuje typ Hodegetrii. Na lewym kolanie Matki Bożej siedzi Dzieciątko Jezus, które w lewej ręce trzyma księgę, a prawą wyciąga w kierunku trzech róż, trzymanych przez Matkę. W roku 1615  biskup wileński ufundował dla obrazu wspaniały barokowy ołtarz, a około 1630 roku kanclerz wielki litewski ofiarował złotą koronę.

Nie było dotąd żadnego opracowania o MB Trockiej. Pracujemy obecnie nad zbiorem artykułów na jej temat. W maju w Sejmie Republiki Litewskiej organizujemy międzynarodową  konferencję naukową „Matka Boża – patronka narodów i państw”, zaś w październiku br. planowana jest już kolejna konferencja naukowa poświęcona historii i roli łaskami słynącego obrazu w życiu codziennym Trok i Litwy. Rozpoczęliśmy też cykl wykładów w naszej bazylice trockiej. Ostatnie np. spotkanie poświęcone było kopiom obrazu MB Trockiej. A jest ich sporo i o wszystkich nie wiemy. Znamy jedynie te, które prowadzą do historii Wielkiego Księstwa Litewskiego i historii Korony.

Mamy nowego proboszcza od 7 lat. Dziś jest ona otwarta cały dzień. Można się w niej pomodlić przed obrazem MB Trockiej i poznać jej zabytki. Można też uczestniczyć w koncercie albo wysłuchać odczytu lub ciekawej prelekcji, szczególnie obecnie w roku jubileuszowym. W 2017 r. z w Polsce w Odlewni dzwonów Braci Kruszewskich w Węgrowie zostały odlane dwa nowe dzwony naszej Bazyliki, które w lipcu 2017 r. zostały uroczyście wyświęcone, zaś od jesieni leci ich głos nad Trokami. Są to dzwony jubileuszowe, upamiętniające dwie ważne rocznice tego roku – 300-lecia Koronacji obrazu Matki Bożej Trockiej, Patronki Litwy, oraz 100-lecia odzyskania Niepodległości przez Litwę. . Cieszymy się niezmiernie z tego, że nawiązała się współpraca między Pocztą Polską i Litewską i już 27 lipca nastąpi wspólna edycja znaczka pocztowego dwóch krajów. Będzie to piękny gest przyjaźni dwóch państw i jego mieszkańców – pierwsza wspólna edycja,  znaczek pocztowy Matki Bożej Trockiej, Patronki Litwy.  Zapytałem też panią Karolinę o tutejszych Polaków, o ich liczebność i aktywność i o same Troki. Dziś najwięcej jest tu Litwinów. Polaków jest natomiast ok. 13% w rejonie, w zależności od miejscowości. Bogate jest nasze życie kulturowe. Praktycznie cały sezon coś się tu dzieje. Rozpoczynamy go w maju, a kończymy w końcu września. Największą atrakcją jest tu zamek na wyspie (muzeum historyczne Trok), stanowiący naszą wizytówkę, choć podlega on bezpośrednio pod ministerstwo kultury, tak samo zresztą jak Trocki historyczny park narodowymuzeum historyczne miasta Trok czy inne placówki muzealne na terenie naszego miasta. Warty zobaczenia jest również pałac Tyszkiewiczów na Zatroczu.

Najciekawszy i godny polecenia jest ponadto Trocki Historyczny Park Narodowy – jedyny tego typu park na Litwie. Niezwykle ważne jest tu dziedzictwo kulturowe, gdyż Troki i okolice kryją w sobie ogromne bogactwo historyczne i archeologiczne. Historia Trok splata się tu ściśle z historią całego państwa. Najważniejszą częścią Parku jest zespół zamków na wyspie i półwyspie oraz miejska starówka, położona na wąskim półwyspie pomiędzy jeziorami Galwe (lit. Galve), Tataryszki (Totoriškių) i Bernardyńskie lub Łuka (Bernardinu). Całą zaś powierzchnię Wyspy Zamkowej zajmuje zamek z pałacem wielkoksiążęcym. Jest to jedyny zachowany na Litwie zamek na wyspie. W samych Trokach i okolicznych wioskach mieszka dziś ok. 9 tys. mieszkańców. Rejon trocki to 8 gmin, z których największy jest Landwarów liczący ok. 15 tys. mieszkańców. W Trokach jest szkoła polska i gimnazjum polskie. Jest też polska grupa przedszkolna.

Zapraszam wszystkich do Trok!

Leszek Wątróbski

Zobacz:

„Szlakiem Narbutta” na Wileńszczyznę Polonia bułgarska O Polskiej Radzie Ekumenicznej