Decyzją Prezydenta RP Andrzeja Dudy Habsburgowie żywieccy – Karol Olbracht Habsburg i jego żona Alicja Ankarcrona Habsburg – zostali 11 maja w Madrycie pośmiertnie odznaczeni odpowiednio Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Kim są Habsburgowie żywieccy i jakie są ich związki z Polską?
Uroczystość przekazania nadanych im odznaczeń odbyła się w 11 maja w Ambasadzie RP w Madrycie. Odznaczenia dla swoich rodziców odebrała Renata Habsburg – ostatnia żyjąca potomkini Karola i Alicji Habsburgów.
Na czele polskiej delegacji mającej na celu uhonorowanie Habsburgów żywieckich stanął Jan Dziedziczak, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Pełnomocnik Rządu ds. Polonii i Polaków za Granicą.
91-letnia Renata Habsburg była bardzo przejęta i wzruszona uroczystością.
– To, że mimo upływu tylu lat Polska nadal pamięta o moich rodzicach i ich zasługach, jest bardzo znamienne i pokazuje, że Polska nie zapomina nigdy o swoich dzieciach – powiedziała Renata Habsburg.
Kim byli Karol i Alicja Habsburgowie?
Związek rodziny Habsburgów z Żywiecczyzną, a konkretnie z majętnością ziemską zwaną „państwem żywieckim”, sięga 1838 r., kiedy arcyksiążę austriacki i książę cieszyński Karol Ludwik Habsburg, syn cesarza Leopolda II i wnuk cesarzowej Marii Teresy, kupił te tereny od rodu Wielopolskich, a następnie przyłączył do Komory Cieszyńskiej.
Syn Karola Ludwika – Albrecht Fryderyk Habsburg – sukcesywnie rozwijał i wzbogacał odziedziczone włości. W roku 1856 założył w Żywcu istniejący do dziś browar. Po jego śmierci w 1895 r. państwo żywieckie przypadło w udziale bratankowi – Karolowi Stefanowi Habsburgowi. Majątek następnie odziedziczył syn Karola Stefana – Karol Olbracht, który zawarł związek małżeński ze Szwedką z pochodzenia Alicją Ankarcroną.
W 1907 r. Karol Stefan ogłosił siebie i swoje potomstwo Polakami. Upatrywał w tym szansy na zyskanie w przyszłości polskiej korony. Kandydatura ta była początkowo wspierana przez Niemcy i Austrię, które za pośrednictwem Aktu 5 listopada (1916 r.) zapowiadały utworzenie na części terytorium dawnej Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, pozostającego w związku związku z obydwoma cesarstwami.
Nie tylko intencje polityczne, ale też przywiązanie do Żywiecczyzny i zamiłowanie do polskiej kultury, miały być motywami działań Karola Stefana. Habsburg z własnej woli nauczył się języka polskiego, cenił polskich artystów, których dziełami się otaczał, a swe dzieci starał się wychować w polskim duchu patriotycznym.
Dzieci Karola Stefana Habsburga były silnie związane z Polską. Dwie z trzech córek wyszły za mąż za polskich arystokratów: Renata Maria za Hieronima Radziwiłła, a Mechtylda za Olgierda Czartoryskiego. Jego syn – Karol Olbracht – stał się zaś modelowym przykładem polskiego patrioty. Podczas I wojny światowej służył w armii austriackiej, gdzie zdobył stopień pułkownika. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, wstąpił do Wojska Polskiego. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, a po agresji niemieckiej 1939 r. postanowił zaciągnąć się ponownie, by wziąć udział w kampanii obronnej. Z uwagi na stan zdrowia, nie został jednak przyjęty.
Karol Olbracht pozostał wobec tego w Żywcu. Gdy zapukali do jego drzwi niemieccy okupanci, przyjął ich w polskim mundurze. Jego postawa wiązała się z rychłym pozbawieniem wolności. W więzieniu w Cieszynie Habsburg przebywał od listopada 1939 r.; był torturowany, w wyniku czego nastąpił u niego paraliż połowy ciała oraz utrata wzroku w jednym oku. Mimo to nie podpisał volkslisty stwierdziwszy podobno, że „Habsburg nie jest Niemcem”. Na skutek swej postawy stracił również dobra żywieckie, które weszły pod przymusowy zarząd niemieckiego okupanta.
Nie tylko Karol Olbracht, ale także jego żona i syn wykazali się podczas II wojny światowej heroiczną postawą. Alicja Ankarcrona Habsburg, z pochodzenia Szwedka, współpracowała z polskim podziemiem niepodległościowym – wpierw z ZWZ, a następnie z AK. Karol Stefan (noszący imiona po dziadku) walczył w 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka.
Losy powojenne
Po II wojnie światowej Habsburgowie żywieccy nie odzyskali swojego majątku, co było skutkiem działań komunistycznych władz PRL. Karol Olbracht osiadł w Krakowie, a ostatnie lata życia spędził w Szwecji, gdzie zmarł. Do Szwecji wyjechała też Alicja Habsburg oraz syn Karol Stefan. Ten ostatni w 2005 r. zawarł z Browarem Żywiec ugodę w sporze o prawo do używania przez browar herbu rodzinnego Habsburgów. Zmarł w 2018 r.
Karol Olbracht Habsburg i Alicja Ankarcrona Habsburg mieli jeszcze dwie córki – Marię Krystynę i Renatę Marię – oraz syna Olbrachta Maksymiliana, który zmarł w wieku dwóch lat. Ponieważ ich małżeństwo było morganatyczne, potomstwo wykluczono z prawa do sukcesji tronu austriackiego. Od 1949 r. dzieci Karola i Alicji posługiwały się wobec tego przydomkiem „von Altenburg”, nie Habsburg. Dla Polaków niezmiennie pozostali jednak Habsburgami żywieckimi.
Maria Krystyna przez wiele lat mieszkała w Szwajcarii. W 1993 r. wróciła do Polski po ponownym otrzymaniu polskiego paszportu. Zamieszkała w Żywcu (od 2001 r.), gdzie zmarła (2012 r.). Rok wcześniej otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za działalność charytatywną i społeczną.
Renata Maria wyszła za mąż za hiszpańskiego dyplomatę Eduarda de Zulueta y Dato (1957 r.) i zamieszkała w Hiszpanii, gdzie wraz ze swą rodziną mieszka do dziś.
Zarówno Karol Stefan jak i Maria Krystyna oraz Renata Maria otrzymali tytuł honorowych obywateli Żywca.
Patryk Palka
Historyk zajmujący się dziejami myśli politycznej oraz historią idei. Redaktor warszawskiej redakcji miesięcznika i portalu “Wszystko co Najważniejsze”.
Żródło: dlapolonii.pl