Kościół w Brzesku, w powiecie pyrzyckim, zbudowano jako świątynię katolicką. Potem przez ponad 400 lat stał się świątynią ewangelicką i od roku 1945 ponownie katolicką. Dziś należy do najpiękniejszych świątyń na całym Pomorzu Zachodnim.

Wioska Brzesko Szczecińskie, do roku 1945 Brietzig, położona jest u podnóża Góry Brzeskiej wznoszącej się na wysokość 88 metrów n.p.m. założona została na przełomie XI/XII wieku, a pierwszy granitowy kościół pw. Narodzenia NMP wzniesiono tam w drugiej połowie XIII w. Dziś świątynia brzeska uchodzi za arcydzieło architektoniczne, jakiego nie ma na całym Pomorzu. Jego tajemnica tkwi w konstrukcji – szkielet stropu tworzą schowane przed okiem widza mocne dębowe kołyski. Całość jest pięknie zdobiona. W zwornikach wiszą szyszki i owoce granatu z lipowego drewna, pełno na nim motywów roślinnych. Strop wyłożony jest modrzewiowymi deskami z namalowanymi na nich aniołami. Ci bliżej ołtarza grają na bębnach, trąbach, lutni, pozostali dzierżą symbole Męki Pańskiej. Autorem tych dzieł był Michael Pahl, uczeń młynarski, który wykonał wszelkie prace stolarskie, rzeźbiarskie i snycerskie w roku 1697. Takie dane podaje zachowana w kościele tablica pamiątkowa, napisana po niemiecku.

W roku 1815 rozpoczęto budowę wieży. O jej projekt poproszono Karla Friedricha Schinkla, najsławniejszego wówczas architekta niemieckiego. Ostatecznie wieżę ukończono dopiero w roku 1857, a jej kształt zdecydowanie odbiegał od pierwotnego projektu. W kościele jest też rzeźbiona ambona z roku 1612, fragmenty barokowej polichromii oraz gotycki ołtarz z figurą Madonny z Dzieciątkiem z berłem i w koronie.

W pierwszej połowie XVI wieku na Pomorzu Zachodnim zwyciężyła reformacja. Tamtejsi protestanci byli wrogo nastawieni do kultu maryjnego, lecz nie do samej Maryi. Cechą charakterystyczną Pomorza były m.in. protestanckie wizerunki maryjne. Istnieje legenda, że ołtarz tryptyk otwierano, gdy modlili się przed nim zwolennicy Maryi. Faktycznie zaś w XVII w. nie było już żadnych katolików. Zdaniem dr. Jana Harasimowicza z Uniwersytetu Wrocławskiego kościół w Brzesku jest jednym z najpiękniejszych, a może nawet najpiękniejszym kościołem wiejskim na Pomorzu Zachodnim. Jego wartość artystyczną określa nie tyle architektura, co znakomitej klasy, oryginalny wystrój malarski i rzeźbiarski. Powstał on w większości w XVI i XVII wieku, gdy kościół służył miejscowej gminie ewangelickiej, do której należeli wówczas wszyscy mieszkańcy wsi. Starszą, średniowieczną metrykę ma jedynie ołtarz główny, przebudowany w roku 1613 w formach renesansowych.

Zgodnie też z chrystologiczną orientacją reformacji, dodane do ołtarza skrzydła przedstawiają sceny z życia i męki Chrystusa. W centrum ołtarza pozostała jednak figurka Maryi – zapewne otaczanej przez miejscową ludność szczególnym nabożeństwem. Wprawdzie luteranizm nie uznawał kultu maryjnego, ale doceniał rolę Matki Boga w dziele odkupienia. Na Pomorzu bowiem, od samego początku reformacji, od Jana Knipstro z Pyrzyc i Jana Bugenhagena, zwanego „Apostołem Pomorza”, kult luterański zachował wiele tradycyjnych średniowiecznych elementów. Dzięki temu mógł tam przetrwać, choć na pewno w złagodzonej formie dawny kult maryjny wśród ewangelickich mieszkańców Brzeska.

W roku 1945 niemiecka bomba zniszczyła duża część kościoła. Mimo to świątynia, jakimś cudem, ocalała. Stała się też, po ponad IV wiekach, ponownie świątynią katolicką, a w roku 1992 sanktuarium maryjnym, których przez wieki na Pomorzu Zachodnim nie było. Biskupi uznali, że sercem każdego sanktuarium jest odpowiednio godny obraz lub figura. Kościół w Brzesku spełniał ten warunek. Posiadał XV wieczną figurę Maryi czczoną jeszcze przed reformacją. Dekretem abp Mariana Przykuckiego, metropolity szczecińsko-kamieńskiego kościół brzeski podniesiony został do godności sanktuarium. W dekrecie arcybiskupa, z dnia 8 grudnia 1992 roku czytamy m.in.: … stwierdzam, że kult Matki Boskiej brzeskiej upoważnia mnie do ustanowienia tam Sanktuarium maryjnego. Niechaj święta figura Madonny z dzieciątkiem, przypominająca Matkę Odkupiciela, będzie dla swoich czcicieli Bramą Niebios, zawsze otwartą i gwiazdą Morza świecącą i ukazującą drogę. Niechaj Matka Boska Brzeska opiekuje się ludźmi pracy, będzie Matką Sprawiedliwości społecznej i Opiekunką wiejskiego ludu po wszechczasy.

Figura Matki Boskiej Brzeskiej znajduje się w ołtarzu głównym wśród innych figur świętych. Pierwszy ołtarz z figurą Madonny już dawni nie istnieje. Obecny, zbudowany w roku 1613, przez ludowego malarza i rzeźbiarza Michała Haentza z pobliskiego Choszczna, odziedziczył stare gotyckie figury z wcześniejszego ołtarza. Obecny ołtarz, szafkowy tryptyk, ma wymiary 230 na 187 cm, a w jego centralnej części znajduje się gotycka figura brzeskiej Madonny z Dzieciątkiem.

Jest ona drewnianą i polichromowaną rzeźbą pochodzącą z początku XV wieku. Jej autor i miejsca pochodzenia są nieznane. Duże podobieństwo do kamiennej rzeźby Madonny w katedrze w Lubece nasuwa przypuszczenie, ze jest jej kopią. Figura ma 148 cm wysokości i reprezentuje typ Niewiasty Apokaliptycznej stojącej na półksiężycu i depczącą głowę szatana. Figura przedstawia Maryję piastującą na lewej ręce Dzieciątko, a w prawej trzymającą berło, symbol władzy królewskiej. Dzieciątko trzyma obydwoma rączkami złote jabłko, symbol władzy królewskiej nad światem. Głowę Maryi zdobi korona, spod której opadają na ramiona długie pasma włosów. Wyraz twarzy jest pełen wdzięku, dobroci i miłości. Madonna ubrana jest w długa szatę oraz szeroki złocony płaszcz spięty broszką pod szyją. Wiejski lud wierzy, że obfite fałdy płaszcza symbolizują obfite łaski Matki Bożej udzielane prawdziwym jej czcicielom.

 Figurę Madonny z dzieciątkiem otaczają postacie czterech świętych dziewic i męczennic. Obok berła Maryi stoi św. Barbara, poniżej św. Małgorzata, obok Dzieciątka św. Katarzyna i poniżej św. Dorota. W zamykanych skrzydłach ołtarza znajdują się figury 12 apostołów, na czele ze św. Piotrem w złotym nakryciu głowy. Zwieńczeniem ołtarza jest dość duży krzyż z przełomu XIV i XV wieku nazywany krucyfiksem brzeskim.

Tekst i zdjęcia Leszek Wątróbski